Η συμβολή των Αδερφών Τσάμη στον Μακεδονικό Αγώνα
Ο Μακεδονομάχος Λάζαρος ΤσάμηςΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΤΣΑΜΗ ΣΤΟΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΑΓΩΝΑ
Ο Λάζαρος Τσάμης ή Λάζος Τσάμης (Πισοδέρι Φλώρινας, 1878 – 22 Νοεμβρίου 1933) ήταν Έλληνας έμπορος βλάχικης καταγωγής, ο οποίος συμμετείχε στον Μακεδονικό Αγώνα ως πράκτορας Β’ και ομαδάρχης εθελοντής αργότερα στον Βορειοηπειρωτικό Αγώνα.
Γεννήθηκε το 1878 στο Πισοδέρι του καζά Φλώρινας.[1] Η καταγωγή της οικογενείας του ήταν από την Μοσχόπολη της Βορείου Ηπείρου. Γονείς του ο Κοσμάς και η Αναστασία (Σία) Γκέρκα, κόρη πλούσιου έμπορου του Μοναστηρίου (Μπίτολα). Η οικογένειά του εκμεταλλευόταν μεγάλες εκτάσεις αμπελιών και ήταν από τις πιο πλούσιες της περιοχής.
Αδελφός του ήταν ο Παπασταύρος Τσάμης, κληρικός που έδρασε στην κρίσιμη φάση του Μακεδονικού Αγώνα στην περιοχή. Το 1900, ο παππούς του Γεώργιος (Γάκης) Τσάμης μοίρασε τη μεγάλη ακίνητη και κινητή περιουσία του στα παιδιά του, Δημήτριο (Μήτο), Κοσμά, Ναούμ και Στέργιο Τσάμη.
Ο Λάζαρος ανέλαβε την εποπτεία του εμπορικού καταστήματος στο Πισοδέρι, ενός εκ των τριών εμπορικών καταστημάτων που πήρε από την διανομή της κληρονομιάς ο πατέρας του Κοσμάς. Κατά το χρονικό διάστημα 1900 με 1902, ο Λάζαρος Τσάμης εξελίχθηκε σε επιτυχημένο έμπορο και ανέπτυξε δίκτυο εμπορικών καταστημάτων στο Λευκώνα (Πόπλι) Πρεσπών, στη Βίγλιστα (Bilisht), στο Πουσκέτς (Pustec) της Μεγάλης Πρέσπας, στο Δρέβενο (Drenovo) της Κορυτσάς και στο Νακολέτσι (Νakolec) της Πελαγονίας.[3] Ακόμη εκμίσθωσε εκτάσεις στις λίμνες των Πρεσπών από τις οθωμανικές αρχές. Στις 22 Σεπτεμβρίου 1908, ο Λάζαρος νυμφεύθηκε στο Πισοδέρι την Αλεξάνδρα Πέρτση. Από τον γάμο αυτόν γεννήθηκαν έξι παιδιά, οι Βασίλειος, Παύλος, Στέργιος, Όλγα, Αντιγόνη και Ξανθίππη Τσάμη.
Η Εξέγερση του Ίλιντεν και τα πρώτα σώματα Μακεδονομάχων
Την άνοιξη του 1903, ο Λάζαρος με την ιδιότητα του εμπόρου, έπειτα από εντολή του Γερμανού Καραβαγγέλη, διασφάλισε με επιτυχία την ομαλή είσοδο στην οθωμανική επικράτεια των πρώτων Μακεδονομάχων Κρητών.[17][15] Τον Ιούλιο του 1903, ξέσπασε η Εξέγερση του Ίλιντεν, για την οποία είχε ενημερώσει τις ελληνικές προξενικές αρχές ο Λάζαρος Τσάμης. Μαζί με τον αδελφό του και τα υπόλοιπα μέλη της ελληνικής επιτροπής άμυνας του Πισοδερίου, απέτρεψε την συμμετοχή κατοίκων του οικισμού και προστάτεψε με αυτόν τον τρόπο τον οικισμό από τις πράξεις αντεκδίκησης του Οθωμανικού Στρατού, έπειτα από την καταστολή της επανάστασης. Το ίδιο δεν ίσχυσε για άλλα χωριά και πόλεις της περιοχής, όπως το Κρούσοβο της Πελαγονίας.Η μη συμμετοχή των κατοίκων του οικισμού στην επανάσταση, προκάλεσε την μήνη του αρχηγού του βουλγαρικού κομιτάτου Μπόρις Σαράφωφ, που διέταξε την εκτέλεση πέντε Πισοδεριτών και τον εμπρησμό του εμπορικού καταστήματος του Λάζαρου Τσάμη στο χωριό Λευκώνας των Πρεσπών.
Τον Μάρτιο του 1904, ο Έλληνας Πρόξενος Μοναστηρίου Δημήτρης Καλλέργης ζήτησε από τον Λάζαρο να κάνει αναγνώριση της περιοχής γύρω από την Μονή Αγίου Νικολάου Τσιριλόβου και να βεβαιωθεί ότι ήταν ασφαλής η διέλευση του σώματος του Παύλου Μελά. Ο Λάζος ολοκλήρωσε την αποστολή και βεβαίωσε το Προξενείο του Μοναστηρίου ότι η περιοχή ήταν ασφαλής, δεν υπήρχε διαρροή πληροφοριών, ούτε υπήρχαν στην περιοχή επιχειρήσεις του τουρκικού στρατού που μπορεί να έθεταν σε κίνδυνο την αποστολή.
Λίγες ημέρες αργότερα, οι Έλληνες αξιωματικοί Αλέξανδρος Κοντούλης, Αναστάσιος Παπούλας, Γεώργιος Κολοκοτρώνης, Παύλος Μελάς, συνοδευόμενοι από τους Ευθύμιο Καούδη, Απόστολο Τράγα, Γεώργιο (Γιώργη) Δικώνυμο-Μακρή, Γεώργιο Περράκη, Λάκη Πύρζα, τον καπετάν Κώττα, Παύλο Κύρου, Σίμο Ιωαννίδη, Ηλία Γκαδούτση και δύο Σιατιστινούς, πέρασαν με ασφάλεια τα ελληνοτουρκικά σύνορα στην περιοχή των Κριτσοτάδων του σημερινού νομού Τρικάλων.
Στις 16 Μαρτίου 1904, ο Λάζαρος μετά την έλευση των Ελλήνων αξιωματικών στην περιοχή των Κορεστίων, συνόδευσε τους Αλέξανδρο Κοντούλη και Παύλο Μελά στην περιοδεία τους στα χωριά της περιοχής.[19] Όταν πληροφορήθηκε η Οθωμανική Κυβέρνηση, ότι ο Έλληνας αξιωματικός Παύλος Μελάς βρίσκονταν παράτυπα εντός της οθωμανικής επικρατείας, διαμαρτυρήθηκε έντονα προς την Ελληνική Κυβέρνηση. Η ελληνική πλευρά φυσικά αρνήθηκε το γεγονός. Οι Οθωμανικές Αρχές αναζήτησαν τον Έλληνα αξιωματικό στην περιοχή, με αποτέλεσμα να διαταχθεί η εσπευσμένη ανάκλησή του στην Ελλάδα.[20] Ο Λάζαρος Τσάμης ανέλαβε έπειτα από εντολή του ελληνικού προξενείου Μοναστηρίου, την ασφαλή έξοδο του Παύλου Μελά από την περιοχή των Κορεστίων.Την Μεγάλη Τετάρτη του 1904, ομάδα αποτελούμενη από τον Λάζαρο Τσάμη, τον Ανδρέα Γκώγκο ή Γώγο και τον Ναούμ Παπαστεργίου πέρασε τον Παύλο Μελά από τα τούρκικα φυλάκια ελέγχου, ως δήθεν άρρωστο ζωέμπορο, και τον παρέδωσε στον υπάλληλο του ελληνικού προξενείου Μοναστηρίου Βασίλη Αγοραστό, ο οποίος έπειτα τον βοήθησε να μεταμφιεστεί και να μεταβεί σιδηροδρομικώς στην Θεσσαλονίκη και από εκεί ατμοπλοϊκά στον Πειραιά.Τον Απρίλιο του 1904, το Ελληνικό Προξενείο ζήτησε από τον Λάζαρο να οργανώσει και να επιμεληθεί την ασφαλή επιστροφή στην Ελλάδα των υπολοίπων μελών της αποστολής, φροντίζοντας για την μεταφορά τους από το χωριό Αντάρτικο (Ζέλοβο) μέχρι το Λέχοβο της Φλώρινας.
Ο Λάζαρος Τσάμης πληροφορηθείς ότι οι Οθωμανικές Αρχές τον υποψιάζονταν για συμμετοχή του στην επιχείρηση φυγάδευσης της ελληνικής αποστολής από την περιοχή των Κορεστίων, και με σκοπό να παραπλανήσει και να αποπροσανατολίσει τις Οθωμανικές Αρχές, προσφέρθηκε να οδηγήσει τούρκικο στρατιωτικό τμήμα πενήντα ανδρών στο χωριό Τρίγωνο Φλώρινας (Όστιμα), όπου ήταν η συμμορία του κομιτατζή Μήτρου Βλάχου. Κατά την επακολουθήσασα συμπλοκή με τον τουρκικό στρατό, ο Μήτρο Βλάχος κατόρθωσε να διαφύγει αλλά πληροφορήθηκε ποιος οδήγησε το τουρκικό απόσπασμα και ορκίσθηκε εκδίκηση. Η αποστολή φυγάδευσης της ελληνικής αποστολής, μετά τα γεγονότα της πολεμικής σύγκρουσης στο χωριό Τρίγωνο (Όστιμα), ήταν επιτυχής αλλά εξόργισε τις Οθωμανικές Αρχές όταν αντιλήφθηκαν ότι οι Έλληνες αξιωματικοί κατάφεραν να τους ξεφύγουν. Διενήργησαν εκτεταμένες έρευνες και ανακρίσεις, που βάσει των πληροφοριών που φρόντισε να διαρρεύσει ο Μήτρο Βλάχος, οδήγησαν στην σύλληψη του Λάζαρου και στην καταδίκη του σε εξάμηνη φυλάκιση στις φυλακές του Μοναστηρίου.[26] Στις φυλακές Μοναστηρίου, συνάντησε τον Καπετάν Κώττα , που είχε συλληφθεί από τις τουρκικές αρχές, με τον οποίο μοιράζονταν το ίδιο κελί. Ο καπετάν Κώττας, πριν απαγχονιστεί, δώρισε στον Λάζαρο μια ξύλινη κορνίζα που ο ίδιος ο οπλαρχηγός είχε σκαλίσει στις φυλακές. Η φιλία του με τους Αλβανούς αγάδες της περιοχής της Κορυτσάς και κυρίως η βαθιά και ειλικρινή φιλία του με τον φιλέλληνα Ιζέτ Πασά (Izet pasha) της Φλώρινας, είχε ως αποτέλεσμα την πρόωρη αποφυλάκισή του.
Η ένοπλη συμμετοχή του στον Μακεδονικό Αγώνα
Η επικύρηξή του, δεν τον απέτρεψε από την δράση του, και μάλιστα από την ένοπλη δράση. Τον Αύγουστο του 1904, φιλοξένησε στο σπίτι του στο Πισοδέρι ολόκληρη την ανταρτική ομάδα του κρητικού οπλαρχηγού Ευθύμιου Καούδη. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1914 το σώμα του Καούδη έδωσε μάχη με πολλαπλάσιους Βούλγαρους αντάρτες στο χωριό Τρίγωνο (Όστιμα). Στη μάχη, τους Έλληνες αντάρτες, βοήθησαν και εθελοντές μαχητές από το Πισοδέρι.μεταξύ των οποίων και ο Λάζαρος, που από τύχη διέφυγε τον θάνατο, όταν μια σφαίρα σφηνώθηκε στη μεταλλική του ταμπακοθήκη. Η μάχη έληξε με νίκη των Ελλήνων και είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο του βοεβόδα Στόγιαν Γιάγκουλα.Τον ίδιο μήνα, τον Σεπτέμβριο του 1904, το σώμα του Ευθύμιου Καούδη, ενεπλάκη σε μάχη με την ενωμένη δύναμη του Μήτρο Βλάχου και του Αθανάς Καρσάκωφ στο Ανταρτικό. Στη μάχη ενεπλάκησαν και Πισοδερίτες, μεταξύ των οποίων και ο Λάζαρος, με αποτέλεσμα τον θάνατο εννέα ανταρτών της ΕΜΕΟ και την αποχώρηση των υπολοίπων. Αργότερα για την συμμετοχή του στη Μάχη του Ζέλοβου, ο Κρητικός οπλαρχηγός Παύλος Γύπαρης του αφιέρωσε την μαντινάδα:
Κι ο αδελφός του ήτανε, ο Λάζος, παλληκάρι,
Κι΄ οι δυό αποτελούσανε το πιο ανδρικό ζευγάρι,
Τους είδα εγώ να πολεμούν στο Ζέλοβο μια μέρα
και συνεχάρην τσ΄ αδελφούς, τον έσφιξα την χέρα.
Τώρα, τραγούδι εις αυτούς μόνο μπορώ να γράψω,
Και έμαθα να τραγουδώ όλους τους ανδρειωμένους,
προ πάντων κείνους που έχουνε με σφαίρες σκοτωμένους.
Στον Λάζαρο Τσάμη απονεμήθηκαν:
Το Μετάλλιο της Εθνικής Άμυνας
Το Μετάλλιο του Μακεδονικού Αγώνα
Το Μετάλλιο του Βορειοηπειρωτικού Αγώνα
To Mετάλλιο του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου
history-of-macedonia.com
ΠΗΓΗ : ΤΟ ΕΙΔΑΜΕ ΕΔΩ