Στην ιστορία της έρευνας, αρχαιολόγοι -επαγγελματίες και ερασιτέχνες- και ερευνητές/εραστές της πρωτοπορίας και της αναζήτησης έχουν αρκετές φορές έρθει αντιμέτωποι με ανακαλύψεις, που είτε δεν μπόρεσε ποτέ να δοθεί ικανοποιητική ερμηνεία για την προέλευση τους είτε δεν κατέστη δυνατόν να συνδεθούν με άλλες αρχαιολογικές ανακαλύψεις ανά τον κόσμο. Με άλλα λόγια, δεν στάθηκε δυνατή η ένταξη τους στο σημερινό οικοδόμημα της επιστήμης.
Οι πανάρχαιες βραχογραφίες ή πετρογλυφικά, που έχουν ανακαλυφθεί σε πολλά μέρη του πλανήτη εμπίπτουν στον παραπάνω «προβληματισμό».
Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν ανακαλυφθεί πανάρχαια βραχογραφήματα από την Αιθιοπία και την Κένυα στην Αφρική, μέχρι την Αυστραλία. Και από το Αζερμπαϊτζάν, την Αρμενία και την Ουκρανία, μέχρι τις χώρες της Βαλτικής και τη Σκανδιναβία ως και στα Βρετανικά νησιά, έως και την Αμερική!
Η «τέχνη» της βραχογραφίας δεν εμφανίστηκε από τη μία στιγμή στην άλλη αλλά εξελίχθηκε σταδιακά με τη γνωστική εξέλιξη του ανθρώπου. Η αρχαιότερη γνωστή βραχογραφική απεικόνιση ανακαλύφθηκε σε σπήλαιο στην Ινδία. Πρόκειται για σχήματα, χα ραγμένα σε βράχο, που έχουν ηλικία δύο με τρεις εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια!
Υπολογίζεται ότι δέσμες χαραγμένων γραμμών εμφανίστηκαν στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη πριν από 150 με 35 χιλιάδες χρόνια, ενώ πριν από 30 χιλιάδες χρό νια εμφανίζονται ία πρώτα περίτεχνα αποτυ πώματα δακτύλων σε μαλακές επιφάνειες βράχων στην Αυστραλία και την Ευρώπη και ίχνη χεριών στη Γαλλία.
Πιο ουγκεκριμένα:
• Στις περιοχές, όπου κατοίκησαν και έδρα σαν οι Κέλτες, και ειδικότερα στην περιοχή της Σκοτίας, έχουν βρεθεί γραφήματα, συνή θως όχι πλατύτερα και βαθύτερα από δέκα εκατοστά διάμετρο και 3 εκατοστά βά θος. Τα σχήματα αυ τά δημιουργήθηκαν όπως φαίνεται για κά ποιο λόγο, γιατί ο κό πος που κατέβαλαν οι αρχαίοι -καλλιτέχνες ή γραφείς;- για τη δημιουργία τους φαίνεται ότι είναι μεγάλος και χρονοβόρος.
• Στην Κένυα, που από όσα ξέρουμε μέχρι σήμερα καμία σχέση δεν είχε με τους... Κέλ τες και την περιοχή τους, έχουν βρεθεί πανο μοιότυπα βραχογραφήματα με τις ίδιες ακρι βώς αναλογίες και τους ίδιους σχηματισμούς.
Οι ντόπιοι μελετητές έχουν εξάγει το συ μπέρασμα ότι αυτά τα δημιουργήματα δεν προήλθαν από το λαό των Ταΐτα, που κατοι κούν στην περιοχή εδώ και πεντακόσια χρό νια, αλλά από άλλες «φυλές», πολύ προγενέ στερες, ενώ έχουν εκφραστεί και διάφορες απόψεις για τη χρήση τους. Από τόποι και τρόποι τιμωρίας μέχρι πρωτόγονες αριθμητικές μηχανές ή ημερολογιακοί υπολογιστές.
Ωστόσο, στην επίσης αφρικανική Γκάμπια, στα χωριά των περιοχών όπου υπάρχουν τέ τοια αρχαία γραφήματα σε βράχους, όλοι οι κάτοικοι των γύρω περιοχών μαζεύονται -εδώ και πολλές γενιές- γύρω από αυτούς τους πέτρινους σχηματισμούς και παίζουν ένα παιχνίδι. Το «επιτραπέζιο» αυτό παιχνίδι μοιάζει να έχει «οικονομικό χαρακτήρα» (τύπου «Μονόπολη»), όπου για ταμπλό χρησιμοποιούν ένα βράχο με γραφήματα και για χρήματα χρησιμοποιούν χαλίκια και σπόρους.
• Στη Σομαλία, στην ανατολική Αφρική αυτή τη φορά, υπάρχουν τέτοια πέτρινα ταμπλό, και μάλιστα οι σημερινοί κάτοικοι της χώρας, έχουν αντιγράψει τα γραφήματα των δικών τους βράχων σε ξύλο... Και συνεχίζουν εκεί το παιχνίδι τους!
Οι ειδικοί που έχουν μελετήσει τις βραχογραφίες του Αζερμπαϊτζάν, όπου έχουν βρεθούν βράχοι με τα ίδια γραφήματα και κοιλότητες στην επιφάνεια τους, έχουν υπολογίσει ότι οι βραχογραφίες αυτές έχουν ηλικία που φθάνει τα 4 με 5 χιλιάδες χρονια, περίπου δηλαδή στην περίοδο της Νεολιθικής εποχής.
Μία εξήγηση αναφέρει οτι σχετίζονται με κάποιο τρόπο με ταφικές τελετουργίες επει δή πολλοί τέτοιοι βράχοι βρίσκονταν κοντά σε σημεία ταφής - πέτρινους τύμβους. Δηλα δή, ήταν σημαντικά σε σχέση με τις ταφικές ιδιαιτερότητες των κατοίκων Από τα σύμβολα που είναι χαραγμένα, μπορεί επίσης να συμπεράνει κάποιος, ότι οι τόποι αυτοί ήταν χώροι λατρείας και θρη σκευτικών συμβολισμών, όχι μόνο των τε λευταίων κατοίκων της περιοχής, αλλά και πολύ μεχαγενέστερων.
Επίσης, τα σημεία των χαραγμένων βράχων βρίσκονται γεωγραφικά σε περιοχές, ή καλύ τερα σε υψώματα, όπου μπορούσαν οι ιθαγε νείς να παρατηρούν όχι μόνο τη γύρω περιο χή, αλλά και αρκετά μακριά στον ορίζοντα.
Αυτή η εξέλιξη της βραχογραφίας στην προϊστορική περίοδο της Ιστορίας του αν θρώπου, αποτελεί τη σημαντικότερη πηγή πληροφοριών που διαθέτουμε για τις καλλι τεχνικές, πνευματικές και πολιτιστικές απαρχές της Ανθρωπότητας.
Εκτός των παραπάνω θεωριών και εικα σιών, έχουν διατυπωθεί πάνω από εκατό απόψεις για την ερμηνεία αυτών των βραχο-γραφημάτων.
Ωστόσο το πράγματα έγιναν αρχετά πιο πολύπλοκα για τους επιστήμονες όταν ανα καλύφθηκε ότι αρκετά από αυτά τα αρχαιό τατα δημιουργήματα σηματοδοτούν τόπους που συνδέονται μεταξύ τους με γεωμετρικές σχέσεις, ακόμη και αν τα χωρίζουν δεκάδες ή και εκατοντάδες χιλιόμετρα!
Επί πλέον, αν και υπάρχουν σε δεκάδες τοποθεσίες ανά τον κόσμο, πέρα των προαναφερθέντων, εκείνο που προκαλεί τους μελετητές τους -ερευνητές και επιστή μονες- είναι η εμφάνιση μεγάλων ομοιοτήτων μεταξύ τους. Φαίνεται πάντως, ότι οι βραχογραφίες αποτελούσαν ένα είδος συστήματος αλληλοπληροφόρησης και επι κοινωνίας.
Η περίπτωση της Ελλάδας και ειδικότερα της
Θεσσαλίας-Λάρισας
Βραχογραφίες, φυσικά, δεν θα μπορούσαν να λείπουν από την Ελλάδα. Αντίθετα φαίνεται ότι ήταν ήδη γνωστές στους αρχαίους Έλλη νες. Σε διάφορες περιοχές, όπως στη Νάξο, στην Κρήτη, στην Εύβοια και σε νομούς της δυτικής και κεντρικής Μακεδονίας, υπάρ χουν «σημαδεμένοι» βράχοι. Κατά καιρούς έχουν γίνει ανακοινώσεις και αναφορές για στημένους όρθιους λίθους (menhir), πολλές φορές σε ολόκληρες λιθοσειρές, όπως αυτές που έχουν βρεθεί έξω από την Κομοτηνή.
Το θέμα όμως των ελληνικών βραχογρα φιών πήρε νέα εντυπωσιακή τροπή από την σχετικά πρόσφατη ανακάλυψη του ερευνητή Στέλιου Παπανικολάου στην περιοχή της Λάρισας. Εκεί, το 2002, αυτός ο Λαρισαίος γλύπτης και ιστορικός τέχνης ανακάλυψε μελέτησε και κατέγραψε πάνω από 600 τέ τοιες πέτρες που φέρουν πάνω τους πανάρ χαια σημάδια της επέμβασης του ανθρώπου!
Ο Παπανικολάου πρωτάκουσε τον όρο «γραμμένη πέτρα» στο χωριό Σπηλιά στους πρόποδες του Κισσάβου, όταν οι κάτοικοι τον συνόδεψαν σε μία τοποθεσία όπου υπήρ-της περιοχής, τη μεταθανάτια ζωή και τη λατρεία-επίκληση των προγόνων τους.
Από τα σύμβολα που είναι χαραγμένα, μπορεί επίσης να συμπεράνει κάποιος, ότι οι τόποι αυτοί ήταν χώροι λατρείας και θρη σκευτικών συμβολισμών, όχι μόνο των τε λευταίων κατοίκων της περιοχής, αλλά και πολύ μεχαγενέστερων.
Επίσης, τα σημεία των χαραγμένων βράχων βρίσκονται γεωγραφικά σε περιοχές, ή καλύ τερα σε υψώματα, όπου μπορούσαν οι ιθαγε νείς να παρατηρούν όχι μόνο τη γύρω περιο χή, αλλά και αρκετά μακριά στον ορίζοντα.
Αυτή η εξέλιξη της βραχογραφίας στην προϊστορική περίοδο της Ιστορίας του αν θρώπου, αποτελεί τη σημαντικότερη πηγή πληροφοριών που διαθέτουμε για τις καλλιτεχνικές, πνευματικές και πολιτιστικές απαρχές της Ανθρωπότητας.
Εκτός των παραπάνω θεωριών και εικασιών, έχουν διατυπωθεί πάνω από εκατό απόψεις για την ερμηνεία αυτών των βραχογραφημάτων.
Ωστόσο το πράγματα έγιναν αρχετά πιο πολύπλοκα για τους επιστήμονες όταν ανα καλύφθηκε ότι αρκετά από αυτά τα αρχαιό τατα δημιουργήματα σηματοδοτούν τόπους που συνδέονται μεταξύ τους με γεωμετρικές σχέσεις, ακόμη και αν τα χω ρίζουν δεκάδες ή και εκατο ντάδες χιλιόμετρα!
Επί πλέον, αν και υπάρ χουν σε δεκάδες τοποθεσίες ανά τον κόσμο, πέρα των προαναφερθέντων, εκείνο που προκαλεί τους μελετητές τους -ερευνητές και επιστή μονες- είναι η εμφάνιση με γάλων ομοιοτήτων μεταξύ τους. Φαίνεται πάντως, ότι οι βραχογραφίες αποτελού σαν ένα είδος συστήματος αλληλοπληροφόρησης και επι κοινωνίας.
Η περίπτωση της Ελλάδας και ειδικότερα της Θεσσαλίας-Λάρισας
Βραχογραφίες, φυσικά, δεν θα μπορούσαν να λείπουν από την Ελλάδα. Αντίθετα φαίνεται ότι ήταν ήδη γνωστές στους αρχαίους Έλλη νες. Σε διάφορες περιοχές, όπως στη Νάξο, στην Κρήτη, στην Εύβοια και σε νομούς της δυτικής και κεντρικής Μακεδονίας, υπάρ χουν «σημαδεμένοι» βράχοι. Κατά καιρούς έχουν γίνει ανακοινώσεις και αναφορές για στημένους όρθιους λίθους (menhir), πολλές φορές σε ολόκληρες λιθοσειρές, όπως αυτές που έχουν βρεθεί έξω από την Κομοτηνή.
Το θέμα όμως των ελληνικών βραχογραφιών πήρε νέα εντυπωσιακή τροπή από την σχετικά πρόσφατη ανακάλυψη του ερευνητή Στέλιου Παπανικολάου στην περιοχή της Λάρισας. Εκεί, το 2002, αυτός ο Λαρισαίος γλύπτης και ιστορικός τέχνης ανακάλυψε μελέτησε και κατέγραψε πάνω από 600 τέτοιες πέτρες που φέρουν πάνω τους πανάρχαια σημάδια της επέμβασης του ανθρώπου!
Ο Παπανικολάου πρωτάκουσε τον όρο «γραμμένη πέτρα» στο χωριό Σπηλιά στους πρόποδες του Κισσάβου, όταν οι κάτοικοι τον συνόδεψαν σε μία τοποθεσία όπου υπήρχε μία πέτρα πάνω στην οποία υπήρχαν χα ραγμένα σκαλίσματα και «λακουβίτσες». Οι κάτοικοι της περιοχής πίστευαν μέχρι τότε ότι οι χαραγματιές αυτές είναι απλά σκαλί σματα των βοσκών.
Αυτή ήταν η πρώτη πέτρα, η «Γραμμένη Πέτρα Συκουρίου», από τις εκατοντάδες άλ λες που ανακάλυψε η έρευνα που ξεκίνησε ο Παπανικολάου τον Οκτώβριο του 2002 και τελείωσε τον περασμένο Μάρτιο. Μέχρι το τέλος της ερευνητικής αυτής προσπάθειας ανακαλύφθηκαν εξακόσια τέτοια βραχογρα-φήματα σε μια περιοχή περίπου 200 τετρα γωνικών χιλιομέτρων. Τα ευρήματα αυτά ονομάστηκαν «γραμμένες πέτρες» ενώ απο τελούν πλέον και όρο στην αγγλική γλώσσα («Written rocks»). Ο Σ. Παπανικολάου φωτο γράφησε αυτές τις πέτρες, σημείωσε τις ακρι βείς γεωγραφικές τους θέσεις και περιέλαβε όλο το υλικό που συγκέντρωσε στο βιβλίο του «600 "Γραμμένες Πέτρες": Δίαυλοι Αρχέ γονης Γνώσης» (εκδ. Έλλη).
Τα σημάδια αυτά στους βράχους εμφανίζονται άλλοτε μεμονωμένα, άλλοτε σε ομάδες ανά τρία ή σε συμμετρικές τριάδες, τετράδες, πεντάδες κ.λπ. Συχνά αναπτύσσονται γύρω απο μία μεγαλύτερη κεντρική κοιλότητα σε ομόκεντρους κύκλους, σε συν δυασμό με διάφορα σπειροειδή και οφιοειδή χαράγματα.
Τα προϊστορικά ευρήματα στον θεσσαλικό χώρο και ειδικότερα οχο νομό της Λάρισας, έρ χονται σε μία περίοδο όπου το ενδιαφέρον για την περιοχή αυτή είναι αυξημένο -ιδιαίτερα μετά την αποκάλυψη των παραπλήσιων πολι τισμών του Σέσκλου και του Διμηνιού - πολι τισμοί που σύμφωνα με τους ειδικούς αποτε λούν σπουδαίους σταθμούς για τον εμπλουτι σμό των γνώσεων μας για τη Μέση και τη Νε ότερη Νεολιθική Περίοδο αντίστοιχα.
Τι είναι τελικά οι «Γραμμένες πέτρες»
Όπως και στον υπόλοιπο κόσμο, και στην περίπτωση της Θεσσαλίας δίνονται πολλές ερμηνείες για την προέλευση και την χρήση των βραχογραφιών. Είναι φανερό ωστόσο ότι η κλασική επιστήμη δυσκολεύεται εξαιρετι κά να δώσει πιστευτές εξηγήσεις που να μην «απειλούν» το οικοδόμημα της, αφού οι βρα χογραφίες χρονολογούνται συντηρητικά μέ χρι και 300.000 χρόνια πίσω, εποχή που η επιστήμη δεν διανοείται να φανταστεί έγγρα φη ανθρώπινη επικοινωνία... Έτσι, συνήθως λέγεται ότι οι δημιουργίες πάνω στους βρά χους ήταν προσφορές προς άγνωστες σε εμάς θεότητες, ή σημάδια προσδιορισμού φυλετι κών «ορίων» της συγκεκριμένης πληθυσμια κής ομάδας.
Ο Σ. Παπανικολάου όμως, τολμάει να πάει αρκετά πιο πέρα. Στο βιβλίο του, εκτός από την τοπογραφική καταγραφή, τη φωτογρά φηση και την αποτύπωση των πετρών, παρουσιάζει και μία σειρά από συμπεράσματα -αποτελέσματα της μελέτης του για αυτό το κωδικοποιημένο σύστημα σήμανσης ονομά ζει «Ιερή Γαιονική Πετρογλυφική»:
• Κατ' αρχήν ο ερευνητής πιστεύει ότι η φυλετική ομάδα της περιοχής αυτής που έζη σε εκεί κατά τη Νεολιθική εποχή, πρέπει να είχε κληρονομήσει γνώσεις και από μία προγενέστερη μακροχρόνια παράδοση.
• Οι άνθρωποι που χάραξαν αυτά τα σύμ βολα είχαν αναπτύξει ένα κωδικοποιημένο σύστημα σήμανσης, με στόχο τη χαρτογρά φηση βασικών στοιχείων του περιβάλλοντος (πηγές ενέργειας, ποτάμια, σπήλαια, γεωλο γικά ρήγματα, μεταλλεύματα, μαγνητικά πε δία, πηγές αρνητικής ενέργειας, αιτίες κατα στροφών, κ.λπ.) πρακτική που καθόριζε με αρμονικό τρόπο την σχέση τους με την τροφοδότρα «μάνα Γη».
• Πιο συγκεκριμένα ο Σ. Παπανικολάου θεωρεί την δημιουργία των «Γραμμένων πε τρών» ως το αποτέλεσμα μετάδοσης ανώ τερων διανοητικών εννοιών, ως ένα σύ στημα από κώδικες που παρουσιάζουν την ακριβή χαρτογράφηση των ενεργειακών δι κτύων της Γης!
Αυτή η τοποθέτηση συμφωνεί και αποτελεί συνέχεια της τάσης που επικρατεί παγκόσμια στον χώρο των ερευνητών, στην προσπάθεια τους αποκρυπτογράφησης των δικτύων αυ τών. Δηλαδή σήμερα γίνεται ευρέως αποδε κτό ότι οι αρχαιότατοι καλλιτέχνες «κατέγρα φαν» γνώσεις υψηλού επιπέδου, που προέρ χονταν από ακόμη παλαιότερες εποχές.
• Από την παράξενη αυτή γλυπτική στους βράχους της Λάρισας, -αν ερμηνευτεί με τους γνωστούς παραδοσιακούς γεωμα-ντικούς όρους- προκύπτουν «κόμβοι», «πύλες», «συσσωρευτές», «κλείδες», «κατα νομείς», «γέφυρες», «μεταλλάκτες», κ.ά, ενώ παράλληλα αποκωδικοποιούνται τοποθεσίες από διάφορα φυσικά τοπία, όπως πηγές, λί μνες, έλη, ποτάμια, σπήλαια, «ιερά τελεστή ρια», γνωστούς και άγνωστους προϊστορι κούς οικισμούς, γεωλογικά ρήγματα, μεταλ λεύματα. Ακόμη η ειδική «ανάγνωση» αυτών των συμβόλων αποκαλύπτει εκπληκτικά τοπία θετικής-θεραπευτικής δύναμης, αλλά και τόπους αποφυνής-εκτόνωσης αρνητικής ενέργειας και καταστροφικών συμβόλων και τόπους μυστηριακούς -ξεχωριστούς...
• Όσοι σημαντικοί λιθικοί οικισμοί ιδρύ θηκαν, εγκαταστήθηκαν σε περιοχές που εί χαν υποδειχθεί ως κατάλληλες από τους (πρωτο)μυημένους γεωμάντεις. Κάθε οικισμός διατηρούσε μία διαμορφωμένη μεγαλιθική εγκατάσταση, όπως είναι το ιερό-τελεστήριο, το αντίστοιχο το τέμ-Μενίρ, το σύμβολο της μυστη ριώδους Αρχής-Γαίας, σαν αυτό που βρέθηκε τον Μάιο του 1958 στη πε ριοχή «Σουφλί Μαγούλα», το νεολι θικό οικισμό κοντά στη Λάρισα, το οποίο και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Λάρισας (βλ. φωτο γραφία).
• Ειδικότερα στη Θεσσαλία, το κεντρικό «μυητικό τελεστήριο», ή η «αρχέγονη αρχειακή κιβωτός», ή αλλιώς το θρυλούμενο ιερό της θεάς Δως, υπήρχε στην περιοχή του «Δώτιου πεδίου», η έκταση του οποίου ταυτιζόταν με την έκταση των περιοχών του σημερινού Δή μου Νέσσωνος. Τα όσα συνέβεναν σ' αυτή την περιοχή ήταν εξαιρετικής και καθοριστικής σημασίας, όχι μόνο για τον θεσσαλικό χώρο και τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο, αλλά και για γειτονικές γεωγραφικά περιοχές στα Βαλκάνια και στη Μικρά Ασία.
• Ο Σ. Παπανικολάου υποστηρίζει ακόμα ότι οι άνθρωποι που δημιούργησαν τα βραχογραφήματα κατοικούσαν σε μόνιμους οικι σμούς (δηλαδή δεν ήταν νομάδες) και ανή καν σ' έναν παγκόσμιο λιθικό πολιτισμό με κοινές «θρησκευτικές-κοσμολογικές» πε ποιθήσεις! Αυτό που ένωνε τις διάφορες φυ λετικές ομάδες ήταν η Μητέρα-Γη, πάνω στην οποία ζούσαν και δημιουργούσαν.
• Επίσης πιστεύει ότι σε κάποια χρονική περίοδο αυτού του πολιτισμού εμφανίζεται μία νέα «ιδεολογία», με αποτέλεσμα η «αρχέ γονη γνώση», σταδιακά να εγκαταλει φθεί, αλλά όχι και να χαθεί. Θα υπάρξουν ωστόσο κάποιοι θεματοφύλακες που θα εξα κολουθήσουν να την υπηρετούν πιστά!
Αυτοί, μακριά από τα σύγχρονα τους πολι τιστικά δρώμενα, θα συνεχίσουν να υπηρε τούν το καθήκον τους που δεν είναι άλλο από την υπόδειξη των κατάλληλων τό πων για την ίδρυση Ασκληπιείων, Μα ντείων, εφαρμογή της ιερής αρχιτεκτονι κής κ.λπ. Σε αυτή τη νέα εποχή, ο κοινός παγκόσμιος πολιτισμός θα κατακερματι στεί και μία ποικιλία ιδιαίτερων και ιδιό μορφων «εθνικών» πολιτισμών θα προκύψει.
Η σημερινή κατάσταση αυτών των μνημείων
Οι κατασκευές της Μεγαλιθι κής εποχής και τα διάφορα σχε τικά πέτρινα συγκροτήματα που υπήρχαν στα πεδινά -ντολμέν, κρόμλεχ, συστοιχίες μενίρς, κ.λπ.- έχουν καταστραφεί από διάφο ρες ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως από καλλιέργειες αγρών, την οικιστική ανάπτυ ξη, ενώ πολλά καταστράφηκαν είτε από την άγνοια και την αδιαφορία των περιοίκων, εί τε σκόπιμα από ενέργειες ατόμων που ήταν ενάντιοι στην ύπαρξη ενός τέτοιου πολιτι σμού. Την ίδια στιγμή δεν είχε -και δε έχει-παρθεί κανένα μέτρο προστασίας από τις υπεύθυνες κρατικές Υπηρεσίες. Τα μνημεία που έχουν διασωθεί οφείλουν την ύπαρξη τους στην απομακρυσμένη τοποθεσία τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Ελλάδα έχουν καταμετρηθεί περίπου 15.000 θέ σεις «Γραμμένων πετρών». Πρόκειται ου σιαστικά για πολύτιμα μνημεία απώτατου παρελθόντος τα οποία δεν έχουν επιστημονικά καταγραφεί.
Στην πραγματικότητα, χρόνο με το χρόνο, οι ανακαλύψεις από διάφορες επιστημονικές κοινότητες, είτε πρόκειται για ιστορικούς, είτε γενετιστές, είτε αρχαιολόγους, κλονί ζουν και καταρρίπτουν κάθε θεωρία της γνωστής -γραμμικής- εξέλιξης της ανθρώπι νης γνώσης. Αν και η αποκρυπτογράφηση των «Γραμμένων πετρών» είναι μία διαδικα σία που απαιτεί χρόνο και επιστημονική κα τάρτηση, εντούτοις η αρχή έχει γίνει. Η «με τάφραση» των μηνυμάτων που είναι σκαλι σμένα στις αρχέγονες αυτές πέτρες είναι πι θανό να αποτελέσει κινητήριο μοχλό σχην ερευνητική αυτή προσπάθεια κατανόησης της ανθρώπινης προϊστορικής γνώσης.
ΠΗΓΗ