«Αδέσποτα» θραύσματα του Παρθενώνα, από το γλυπτό του διάκοσμο κυρίως, τα οποία βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο ενδέχεται να επιστρέψουν στην Ελλάδα _αν όχι στο σύνολό τους, τουλάχιστον όμως κάποια από αυτά _ εφ΄ όσον επιτευχθεί η συνεργασία, την οποία εισηγήθηκε στην τελευταία σύνοδο της Ουνέσκο τον περασμένο Ιούνιο, το Μουσείο Ακρόπολης.
Το θέμα ετέθη για πρώτη φορά και φυσικά είναι ανεξάρτητο από το πάγιο και διαρκές αίτημα της Ελλάδας για την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο πρόεδρος του Μουσείου Ακρόπολης καθηγητής κ. Δημήτρης Παντερμαλής εισηγήθηκε το ειδικό αίτημα για μία κατ΄αρχάς επανένωση «αδέσποτων» θραυσμάτων, που ευρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο με τα γλυπτά που εκτίθενται στην Αθήνα.
Στις προθέσεις του Μουσείου Ακρόπολης έτσι, είναι η πρόσκληση το φθινόπωρο εκπροσώπων του Βρετανικού Μουσείο, προκειμένου να δουν ιδίοις όμμασι την έκθεση των Γλυπτών του Παρθενώνα ώστε να σχηματίσουν τη δική τους άποψη για την δυνατότητα επανατοποθέτησης θραυσμάτων που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο στα σημεία από όπου λείπουν. Βασικό επιχείρημα της ελληνικής πλευράς είναι, ότι η επανάκτηση της συνολικής εικόνας ενός γλυπτού, ακόμη και με την προσθήκη ενός μικρού σπασμένου μαρμάρου είναι θέμα, πρώτα απ΄ όλα, επιστημονικής δεοντολογίας.
Τι είδους θραύσματα όμως είναι αυτά; Για παράδειγμα το πίσω τμήμα του άνω κορμού του Ποσειδώνα από το δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα (το πρόσθιο τμήμα εκτίθεται στο Μουσείο Ακρόπολης).
Τμήμα του ποδιού μιας Λαπιθίδος που την αρπάζει Κένταυρος από την 12η νότια μετόπη του ναού (η σύνθεση σώζεται σχεδόν ολόκληρη στο Μουσείο Ακρόπολης).
Τμήμα του στήθους ενός πολεμιστή που απεικονίζεται στη ζωφόρο, καθώς και άλλα αδέσποτα θραύσματα από κεφάλια γλυπτών, χέρια ή πόδια. Φυσικά όμως υπάρχουν και κάποια πολύ μικρά θραύσματα.
Βεβαίως θα χρειαστεί να γίνουν πολλές συζητήσεις προκειμένου να υπάρξει θετική κατάληξη, όμως η αρχή έγινε και μάλιστα με θετικό πρόσημο.
Σε κάθε περίπτωση άλλωστε η διάθεση συνεργασίας της βρετανικής πλευράς απέναντι σε ένα τόσο λεπτό θέμα χαιρετίζεται ιδιαίτερα. Σημειώνεται εξάλλου ότι κατά την πάγια πρακτική που ισχύει στην Διακυβερνική Επιτροπή της Ουνέσκο οι δύο πλευρές διαπραγματεύτηκαν στο περιθώριο της Συνάντησης σχετικό σχέδιο «Σύστασης» (Recommendation), το οποίο και υιοθετήθηκε ομόφωνα από την Επιτροπή.
Πέραν αυτού η εκπρόσωπος του βρετανικού υπουργείου Πολιτισμού κυρία Μπάουερ αποτίμησε θετικά και την ελληνική πρόταση για τρισδιάστατη ψηφιακή σάρωση της ζωφόρου του Παρθενώνα όσον αφορά στα τμήματά της που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο. Ηδη ολοκληρώνεται το φθινόπωρο η ψηφιακή σάρωση των λίθων που βρίσκονται στο Μουσείο Ακρόπολης _άρχισε πριν από ένα χρόνο περίπου _ και στο τέλος θα γίνει η ψηφιακή σύνθεση ολόκληρης της ζωφόρου ώστε να αποκτηθεί «ακριβέστερη επιστημονική γνώση», όπως ανέφερε και η κυρία Μπάουερ.
Η ίδια πάντως στο σταθερό αίτημα της Ελλάδας για την επιστροφή των Γλυπτών, το οποίο παρουσιάσθηκε στη σύνοδο από την γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού κυρία Μαρία Ανδρεαδάκη - Βλαζάκη και τον καθηγητή κ. Παντερμαλή επανέλαβε τα γνωστά επιχειρήματά της βρετανικής πλευράς, ότι το ζήτημα αυτό εμπίπτει στην αποκλειστική εποπτεία και διαχείριση του Συμβουλίου Διοικητών του Βρετανικού Μουσείου.
Οσον αφορά στα θραύσματα της Ακρόπολης όμως, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ήδη έχουν αρχίσει να επιστρέφονται στην Ελλάδα. Θυμίζουμε το μαρμάρινο τμήμα γωνιακού κιονόκρανου, που βρισκόταν στην κατοχή ενός ολλανδού ιδιώτη, ο οποίος το είχε πάρει ως ενθύμιο σε επίσκεψή του τη δεκαετία του' 50. Ενα άλλο μεγάλο θραύσμα από την βόρεια ζωφόρο του Παρθενώνα στο οποίο εικονίζεται κεφαλή ανδρός και μέρος της υποβασταζόμενης από αυτόν σκάφης, το οποίο επεστράφη από το Βατικανό (βρισκόταν στο Μουσείο Ετρούσκι του Βατικανού).
Ενα πέλμα ανδρός, θραύσμα της βόρειας ζωφόρου επιστράφηκε από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης. Και ακόμη με δανεισμό έστω από το Μουσείο Σαλίνας του Παλέρμο της Ιταλίας, βρέθηκε για μερικούς μήνες στο Μουσείο Ακρόπολης θραύσμα του ανάγλυφου διακόσμου του Παρθενώνα στο οποίο εικονίζεται το άκρο δεξί πόδι και οι παρυφές του ενδύματος της θεάς Αρτέμιδος. Θραύσματα από τη ζωφόρο του Παρθενώνα βρίσκονται άλλωστε σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις: Παρίσι, Βιέννη, Κοπεγχάγη, Μόναχο και Βίρτσμπουργκ.
Πολύ συχνά όμως η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού είχε εκφράσει την διάθεση της χώρας να παρέχει «αντίδωρα» σε περίπτωση δωρεάς ή μακροχρόνιου δανεισμού ακόμη και θραυσμάτων των παρθενώνιων γλυπτών και να συνεργάζεται για την διοργάνωση εκθέσεων σε ξένα μουσεία με τον δανεισμό αρχαιοτήτων.
Πρόβλημα που δεν έχει λυθεί όμως ακόμη είναι το εμπάργκο του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού (νυν Γραμματείας) προς το Βρετανικό Μουσείο. Μία τακτική, που υιοθετήθηκε στην δεκαετία του ΄80 από την Μελίνα Μερκούρη, απολύτως κατανοητή και χρήσιμη για εκείνη την εποχή, όταν τέθηκε για πρώτη φορά το αίτημα της επιστροφής των Γλυπτών, όχι όμως απαραίτητα και σήμερα.
Οι καιροί έχουν αλλάξει, οι άνθρωποι επίσης, ακόμη και τα μέσα διεκδίκησης, έτσι που τώρα το εμπάργκο να δημιουργεί προβλήματα αντί να λειτουργεί ως διαπραγματευτικό χαρτί. Η αδυναμία επίσημης συνεργασίας με το Βρετανικό Μουσείο «απαγορεύει» ακόμη και την απ΄ ευθείας συζήτηση ανάμεσα στα δύο μέρη, δυσκολεύει την συνεννόηση, την ανταλλαγή απόψεων και την επικοινωνία, πόσω μάλλον την οργάνωση κοινών εκθέσεων ή άλλων πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Πράγμα που δεν ισχύει για τα ιδιωτικά ελληνικά μουσεία, τα οποία δεν ακολουθούν αυτή τη γραμμή.
Η ανάπτυξη των σχέσεων όμως τώρα είναι επιβεβλημένη και αυτό δεν σχετίζεται φυσικά με το αίτημα της επιστροφής των Γλυπτών, που θα παραμένει πάντα στην πρώτη γραμμή ώσπου να ικανοποιηθεί.