Σπαρτιατική ξυήλη
Η ξυήλη ή στην δωρική διάλεκτο ξυάλη, απετέλεσε επί δεκαετίες πραγματικό αίνιγμα όσον αφορά στον οπλισμό των Σπαρτιατών. Το ερώτημα που προκύπτει είναι το εξής: ήταν η ξυήλη, όπλο που χρησιμοποιείτο από τους Σπαρτιάτες οπλίτες και κυρίως από τους «όμοιους», ή απλώς κάποιο εργαλείο;
Ξυήλη
Είναι αλήθεια ότι γνωρίζουμε πολύ λίγα για το σχήμα και κατασκευή της λεγόμενης ξυήλης. Ο όρος αναφέρεται αρχικά από τον Ξενοφώντα στην Κύρου Ανάβαση (κεφ. 4.7.16 και 8.25) επίσης υπάρχουν αναφορές στον Ησύχιο, στο έργο Σουίδα (ή Σούδα) όπου ξυήλη· ξυάλη. Ἔστι δὲ καὶ ξιφίδιον, ὅ τινες δρέπανον λέγουσιν – και στην Κύρου Παιδεία του Ξενοφώντα (κεφ 6.2.32) που παραπέμπει σε όργανο διαμόρφωσης του άξονα των δοράτων. Επιπλέον, στον κατάλογο Σπαρτιατικών όπλων του Ιούλιου Πολυδεύκη (1.137) υπάρχει μια αναφορά στον όρο ξυΐνη, ο οποίος σύμφωνα με τον J. K. Anderson αποτελεί παράφραση της λέξης ξυήλη. Αυτό αποδεικνύει ότι ο όρος δεν ήταν ευρέως διαδεδομένος ειδικά στην μεταγενέστερη εποχή. Φαίνεται ότι στα Ελληνιστικά χρόνια, ακόμη και στην εποχή του Ξενοφώντα, ο όρος χρησιμοποιείτο σπανίως. Ο William Smith περιγράφει………ή ακριβέστερα διερωτάται: «δρεπάνι; μαχαίρι κοπής; καμπυλωτό μαχαίρι; φάλξ; όπου φάλξ σήμαινε κάθε όπλο η άκρη του οποίου ήταν καμπυλωτή». Πηγή: William Smith, A School Dictionary of Greek and Roman Antiquities (New York: Harper and Brothers, 1873).
Ο Ησύχιος θεωρεί την ξυήλη ως ξιφίδιο με μορφή δρεπάνου. Τον συγκεκριμένο παραλληλισμό τον συναντάμε επίσης και στου Ξενοφώντος «Κύρου Ανάβαση» με τον όρο δρέπανον και δρεπάνη ή ξιφοδρέπανον. Σε όλες τις προαναφερόμενες περιπτώσεις ο όρος ξυήλη χρησιμοποιείται / συγκρίνεται με το δρεπάνι.
Στλεγγίδα_1ος αι. μ.Χ_μουσείο τέχνης Βαλτιμόρη
Ο αρχαιολόγος Richard Mac Gillivray Dawkins ο οποίος συμμετείχε στις ανασκαφές και καταγραφή του ναού της Αρτέμιδος Ορθίας στην Σπάρτη αναφέρει δρεπάνια τα οποία είχαν προσφερθεί στην θεά και τα οποία σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Sir John Boardman ήσαν στλεγγίδες (αντικείμενα υγιεινής για τον καθαρισμό του δέρματος). Όντως το σχήμα του δράπανου είναι σχεδόν όμοιο με αυτό της στλεγγίδος. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις του δραπάνου και της στλεγγίδος παρόλο που δεν υπάρχει ένδειξη χρήσης ως όπλα, εν τούτοις χρησιμοποιούνται ως πρότυπα κατασκευής όπλων (αναφορικά με το σχήμα). Τίθεται λοιπόν το ερώτημα γιατί ο Ησύχιος και ο Ιούλιος Πολυδεύκης την αναφέρουν ως Σπαρτιατικό όπλο;
Εκτιμάται ότι αμφότεροι στηρίχθηκαν στο επεισόδιο που περιγράφει ο Ξενοφών και αφορά στουςΧάλυβες (ή Αλιζώνες…..αρχαίος λαός ο οποίος ζούσε στην Μικρά Ασία στον Εύξεινο Πόντο) οι οποίοι κατέσφαζαν και αποκεφάλιζαν τους αιχμαλώτους χρησιμοποιώντας «μαχαίρι όμοιο με την Σπαρτιατική ξυήλη» καθώς επίσης και στην περίπτωση του Σπαρτιάτη Δρακόντιου, ο οποίος εξορίσθηκε από την Σπάρτη διότι σε νεανική ηλικία χτύπησε κατά λάθος ένα αγόρι με την ξυήλη και το σκότωσε.
Ο ιστορικός Johannes Kromayer στο έργο του «Στρατιωτική Οργάνωση και πόλεμοι των Ελλήνων και Ρωμαίων» (1928) εκτιμά – λαμβάνοντας ως δεδομένο ότι η ξυήλη ήταν μικρή σε μέγεθος και είχε δρεπανοειδές σχήμα – ότι ξυήλη ήταν όρος που παρέπεμπε σε μικρό ξίφος που έφεραν οι Σπαρτιάτες και το χρησιμοποιούσαν ως όπλο περικοπής (όπλο μάχης εκ του συστάδην) και όχι ως όπλο εξουδετέρωσης (θανατηφόρο χτύπημα). Ωστόσο ο J. K. Anderson επισημαίνει ότι «ο Ξενοφών δεν αναφέρει ότι το όπλο που χρησιμοποιείται από τους Χάλυβες ήταν ξυήλη και επίσης, στην περίπτωση του Δρακόντιου δεν μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτό ήταν ένα στρατιωτικό όπλο αλλά μάλλον ένα αντικείμενο/εργαλείο που χρησιμοποιείτο από τα αγόρια της Σπάρτης.
Εν κατακλείδι, ο Paul Cartledge στο έργο του «Οπλίτες και Ήρωες – Η συνεισφορά της Σπάρτης στην τέχνη του πολέμου στην αρχαιότητα» δεν αναφέρει την ξυήλη στη λίστα όπλων που χρησιμοποιούνται από τους Σπαρτιάτες. Επιπλέον, η ξυήλη του Δρακόντιου φαίνεται ότι ήταν ένα εργαλείο ακονίσματος και ίσως να είναι κάτι παρόμοιο με τα δρεπάνια που βρέθηκαν στο ναό της Ορθίας Άρτεμης και έχουν χρησιμοποιηθεί ως στιγγλίδες όπως αναφέρονται στην «Κύρου Παιδεία». Κατά συνέπεια η σύνδεση της ξυήλης με το Σπαρτιατικό κοντό ξίφος δεν είναι έγκυρη. Η Σπαρτιατική ξυήλη ήταν πράγματι ένα εργαλείο.
Σύμφωνα με τους K.M.T. Chrimes και J. K. Anderson το Σπαρτιατικό ξίφος ήταν όπλο εξουδετέρωσης (θανατηφόρο χτύπημα) και όχι όπλο περικοπής (μάχη εκ του συστάδην) και γι’ αυτό τον λόγο είχε ευθεία λεπίδα μήκους περίπου 25 εκ. Επιπλέον στοιχεία για το σχήμα και την χρήση υπάρχουν σε απεικόνιση ταφόπετρας του 420 – 400 π.Χ στην Νέα Υόρκη.
Ρωμαϊκό gladius
To gladius (από αυτό προέρχεται και η λατινογενής gladiator) έχει μια ενδιαφέρουσα ιστορία με πολλές διακυμάνσεις. Ο Πολύβιος ισχυρίζεται ότι οι Ρωμαίοι «έκλεψαν» τον σχεδιασμό από τους Ισπανούς. Υπάρχουν στοιχεία που αφορούν στην χρήση του το 380 π.Χ και γνωρίζουμε ότι αντεκαταστάθη το 200 μ.Χ αλλά στο μεσοδιάστημα θεωρείοτ το σημαντικότερο όπλο των Ρωμαϊκών λεγεώνων.
Ρωμαϊκό gladius_τύπος Πομπηίας_αναπαράσταση
Η ιστορία του αρχίζει με τους βασιλείς της Ρώμης και ιδιαίτερα με τον Σέβηρο Τούλιο ο οποίος βασίλευσε από το 579 – 535 π.Χ. Η Ρωμαϊκή παράδοση λέει ότι αυτός δημιούργησε τον πρώτο Ρωμαϊκό στρατό. Ο Λίβιος που έχει συμπεριλάβει την παράδοση στις ιστορικές καταγραφές, ισχυρίζεται οι τέσσερις πρώτες τάξεις στρατιωτών στον Σεβηρικό στρατό έφεραν ξίφος, χωρίς αυτό να συνεπάγεται ότι οι υπόλοιπες τάξεις δεν έφεραν στρατιωτικό εξοπλισμό. Το σχήμα του συγκεκριμένου ξίφους παραμένει άγνωστο, αν και η πληθώρα απεικονίσεων ξιφών στα Ετρουσκικά κεραμικά καταδεικνύει Ετρουσκική προέλευση.
Η υιοθέτηση του gladius στην Δημοκρατική περίοδο δεν είναι επαρκώς τεκμηριωμένη. Υπάρχει η εξιστόρηση του Λίβιου που αφορά στον Τίτο Μάνλιο ο οποίος όταν απεδέχθη την πρόκληση να αντιμετωπίσει κάποιον Γαλάτη……….. «φόρεσε την στολή, πήρε ανά χείρας την ασπίδα και το «Ισπανικό» ξίφος το οποίο ήταν περισσότερο κατάλληλο για μάχη εκ του σύνεγγυς απ’ ότι το Ρωμαϊκό. Όταν οι δύο αντίπαλοι πλησίασαν ο Γαλάτης ύψωσε την ασπίδα του να αποκρούσει τα χτυπήματα του Μάνλιου και κατηύθυνε το ξίφος του προς τον Μάνλιο. Αποφεύγοντας το χτύπημα ο Τίτος έγειρε προς τον Γαλάτη και τον μαχαίρωσε δύο φορές στην κοιλιακή σκοτώνοντάς τον».
Το πότε οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν το gladius είναι άγνωστο.
Η χρήση αξιόπιστου ξίφους στις μάχεις «σώμα με σώμα» περιγράφεται από τον Πλούταρχο και τον Πολύβιο στις μάχες των Καννών και του Τελαμώνα (περιοχή της Τοσκάνης) περί το 387 π.Χ. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι συγγραφείς αναφέρουν ότι τα ξίφη των αντιπάλων ήταν κατώτερα των Ρωμαϊκών, λόγω της ποιότητας του μετάλλου και του σχήματος. Οι Ρωμαίοι είχαν μάθει να αποφεύγουν τα χτυπήματα των Γαλατών και τους μαχαίρωναν κάτω από τις ασπίδες. Οι Γαλάτες μπορούσαν να επιφέρουν άνα ή δύο χτυπήματα πριν τα ξίφη τους στρεβλώσουν και αναγκασθούν να τα επαναφέρουν.
Μία συγκεχυμένη (ως προς την προέλευση) εκδοχή δίδεται από τον Πολύβιο. Αναφέρει στο βιβλίο 22….. «οι Κελτίβηρες (Κέλτες+Ίβηρες) υπερείχαν στην κατασκευή των ξιφών, καθώς αυτά ήσαν γερά – εύκολα επισκευάσιμα – και δίκοπα (διπλή κόψη). Αυτός είναι ο λόγος που οι Ρωμαίοι μετά τον πόλεμο με τον Αννίβα, εγκατέλειψαν τα παραδοσιακά ξίφη και υιοθέτησαν τα Ιβηρικά. Υιοθέτησαν, λέγω, τον τρόπο κατασκευής, καθότι επ’ ουδενί μπορούν να μιμηθούν την ποιότητα του χάλυβα και την γενικότερη τεχνοτροπία κατασκευής».
Ποιό όπλο ήταν ο προκάτοχος του gladius; Μπορούμε να υποθέσουμε ότι το gladius (πλήρες ξίφος με λαβή) δεν χρησιμοποιείτο πριν την προαναφερθείσα εποχή;
Αυτο αντικρουόμενος ο Πολύβιος, περιγράφοντας μια μάχη του Γάϊου Φλαμίνιου Νέπου το 223 π.Χ αναφέρει ότι τα γαλατικά ξίφη δεν είχαν λαβές……υπονοώντας ότι τα αντίστοιχα Ρωμαϊκά είχαν. Πρέπει να τονισθεί ότι η λαβή στο ξίφος είναι απαραίτητη για λόγους ισορροπίας και ευκολίας χειρισμού.
Τα σωζόμενα Ρωμαϊκά ξίφη έχουν μήκος 36,3 εκ. – 58,9 εκ. και αφορούν σε ξίφη Πομπηικού τύπου. Σε αντίθεση τα κελτικά ξίφη είχαν μήκος 53,3 εκ. – 83,8 εκ.
Ρωμαϊκή σπάθη
Οι λεγεωνάριοι έφεραν το gladius σε θήκες στο αριστερό πλευρό ενώ στο δεξί έφεραν εγχειρίδιο (στιλέτο) το οποίο ελέγετο pugio. Ορισμένοι ισχυρίζονταν ότι η ξιφούλκηση του gladius με το δεξί χέρι το καθιστούσε δύσχρηστο, ενόσω ο λεγεωνάριος έπρεπε να κρατά την ασπίδα με το αριστερό. Παρόλα αυτά δοκιμές απέδειξαν ότι η ξιφούλκηση με το δεξί χέρι ήταν λειτουργική και αποδοτική στην μάχη. Οι Εκατόνταρχοι ή Κεντυρίωνες (Centurions) έφεραν το gladius στην αριστερή πλευρά διότι δεν έφεραν εγχειρίδιο.
Η σπάθη τελικά αντικατέστησε του gladius περί το 200 μ.Χ.
Παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον η μεταλλουργία του gladius σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα. Αποτελείτο από σφυρηλατημένο σίδηρο με πρόσμειξη άνθρακα σε ποσοστό 0.3%. Οι άκρες ήταν αιχμηρές κατόπιν έντονης σφυρηλάτησης ή μέσω τροχισμού. Η ποιότητα κατασκευής διέφερε πιθανώς λόγω των εκάστοτε ικανοτήτων των σιδηρουργών.
Οι Ρωμαίοι ως επί το πλείστον, χρησιμοποιούσαν τοπικούς (επαρχιακούς) σιδηρουργούς για την κατασκευή οπλισμού. Ο ιστορικός Γάιος Κορνήλιος Τάκιτος αναφέρει μια περίπτωση όπου ο Βεσπασιανός είπε: «οι ισχυρές πόλεις επιλέγονται προκειμένου τα πολεμικά εργαστήριά τους να είναι συνεχώς απασχολημένα».
Συμπερασματικά η ξυήλη και το gladius συνέβαλαν τα μέγιστα ώστε η Σπαρτιατική φάλαγγα και η αντίστοιχη Ρωμαϊκή να θεωρούνται τα πλέον αξιόμαχα στρατιωτικά σώματα της αρχαιότητας.
Πηγές
http://www.mikeanderson.biz.
http://www.sparta.markoulakispublications.org.uk
J. K. Anderson, ‘Sickle and Xyele‘, The Journal of Hellenic Studies, Vol. 94. (1974)
D.R. Dawkins, (ed.), Artemis Orthia
Paul Cartledge, “Hoplites and Heroes: Sparta’s contribution to the technique of ancient warfare” The Journal of Hellenic Studies, Vol. 97
K.M.T. Chrimes, Ancient Sparta, (1948)
chilonas.wordpress.com
ΠΗΓΗ : ΤΟ ΕΙΔΑΜΕ ΕΔΩ
Related Post
Αχμέτ προσεχώς στην Αθήνα...μόνο αυτός μας έλειπε ! Εντός των προσεχών ημερών θα επισκεφθεί την Αθήνα ο τούρκος ΥΠΕΞ, Αχμέτ Νταβούτογλου, όπως αν+Slaveq+Teneva.png)
H ΠΟΡΝΟΠΟΙΗΣΗ της Γενιάς των '90 και '00! Η Νέα Τάξη Πραγμάτων
ισοπεδώνει αξίες και ηθική εθίζοντας παιδιά στο Πορνό!Γράφει η Jessica BennettΗ ιδέα για ένα βιβλίο που να αφορά την κουλτούρα του πορνό ήρθε στον Κέβιν 
Πώς ντύνονταν οι αρχαίοι Αθηναίοι; Συνήθως πιστεύουν ότι οι Έλληνες ντύνονταν στα λευκά, αλλά αυτή η γνώμη είναι λαθεμένη. Το πλ- Τουρκία: για να ανοίξει η Χάλκη να ανοίξει η Αθήνα τζαμίΟ υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Εγκεμέν Μπαγκίς δήλωσε πως η Τουρκία χρειάζεται να ενθαρρυνθεί από